Τα αυθαίρετα και το Συμβούλιο Επικρατείας

Οι 7 επιταγές του ΣτΕ για τα δασικά αυθαίρετα και τις «οικιστικές πυκνώσεις»

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Σε επτά ακλόνητα νομικά επιχειρήματα βασίζεται το σκεπτικό της απόφασης της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, που κατεδαφίζει τις ρυθμίσεις του ΥΠΕΝ για τις «οικιστικές πυκνώσεις» και ανοίγει τον ασκό του Αιόλου για 1,5 εκατομμύριο δασικά αυθαίρετα, οδηγώντας παράλληλα σε αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για τη συνολική πορεία ολοκλήρωσης των δασικών χαρτών.

Συγκεκριμένα η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, με την 685/2019 απόφασή της (πρόεδρος η κα Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, εισηγητής ο κ. Χρήστος Ντουχάνης), έκρινε ότι η διάταξη του άρθρου 23 παρ. 4 του ν. 3889/2010, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 153 παρ. ΙΑ του ν. 4389/2016, με την οποία εξαιρούνται από την ανάρτηση των δασικών χαρτών οι περιοχές όπου έχουν αναπτυχθεί «οικιστικές πυκνώσεις», είναι αντίθετη στο άρθρο 24 παρ. 1 του Συντάγματος.

Οι 7 σκέψεις- επιταγές

Σύμφωνα με την απόφαση της Ολομέλειας του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου η κρίση περί αντισυνταγματικότητας της ανωτέρω διάταξης στηρίζεται, μεταξύ άλλων, σε επτά βασικές σκέψεις, οι οποίες αποτελούν ταυτοχρόνως επιταγές, με τις οποίες οφείλει να εναρμονιστεί το ΥΠΕΝ, προχωρώντας άμεσα σε αναμόρφωση της σχετικής νομοθεσίας.

Σημειώνεται ότι για κτίσματα, που βρίσκονται σε «οικιστικές πυκνώσεις» το αρμόδιο υπουργείο είχε διαβεβαιώσει πως με ειδικό νόμο, που θα έφερνε άμεσα προς ψήφιση στη Βουλή, θα τα εξαιρούσε από τη δασική νομοθεσία και έτσι θα μπορούσαν πληρώνοντας πρόστιμο να τα τακτοποιήσουν οι ιδιοκτήτες τους. Μετά την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας δημιουργείται πλέον ένα αυστηρό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των αυθαιρέτων μέσα στα δάση, που θα αναγκάσει τη διοίκηση να προβεί σε πρωτόκολλα κατεδάφισης και βαριά πρόστιμα για τους αυθαιρετούντες, μέχρι και απώλεια της ιδιοκτησίας τους.

Οι επτά νομικές σκέψεις του ΣτΕ, που προδιαγράφουν το νέο πλαίσιο αυστηρής αντιμετώπισης των οικιστικών πυκνώσεων και των δασικών αυθαιρέτων αναλυτικά έχουν ως εξής:

Οι εν λόγω συγκεντρώσεις κτιρίων δεν εμπίπτουν ούτε σε πολεοδομημένες περιοχές ή νομίμως υφισταμένους οικισμούς ούτε σε περιοχές υπό έγκριση σχεδίων ή υπό οριοθέτηση οικισμών.
Δεν προβλέπεται άλλη διαδικασία που θα διασφάλιζε ότι οι εκτάσεις αυτές θα συμπεριληφθούν στους οριστικούς δασικούς χάρτες.
Η εξαίρεση των εκτάσεων αυτών δεν υπαγορεύεται από κανένα σκοπό δημοσίου συμφέροντος.
Είναι απρόσφορη για την επιτάχυνση της κύρωσης των δασικών χαρτών ή για την ενημέρωση της Διοίκησης.
Ο τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος δεν μπορεί, πάντως, να συνιστά επιβράβευση της αυθαίρετης δόμησης εντός δασών.
Ο τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος αντιθέτως δε προϋποθέτει την έγκυρη καταγραφή των δασών και των δασικών εκτάσεων στον αναρτώμενο δασικό χάρτη και κατ’επέκταση στο δασολόγιο, την οποία ματαιώνουν επ’αόριστον οι επίμαχες διατάξεις.
Πράγματι, ενώ ο νομοθέτης προβλέπει ειδική διαδικασία για την προσθήκη στο δασικό χάρτη και, εν τέλει, στο δασολόγιο, των δασικών εκτάσεων των κίτρινων περιγραμμάτων, όσων, δηλαδή, περιλαμβάνονται ακόμη και σε περιοχές για τις οποίες έχουν εκδοθεί διοικητικές πράξεις που, ενδεχομένως, ενθάρρυναν την πεποίθηση των πολιτών ότι αυτές δεν είναι δασικές (μη νόμιμες ή ασαφείς οριοθετήσεις οικισμών, ημιτελείς πολεοδομήσεις κ.λπ.), ο ίδιος νομοθέτης εμφανίζεται, ταυτοχρόνως, να εξαιρεί, και από την ανάρτηση ακόμη των δασικών χαρτών, εκτάσεις, ορισμένες από τις οποίες δομήθηκαν όλως αυθαιρέτως, χωρίς καμία ένδειξη νομιμοφάνειας και κατά προφανή παράβαση των κανόνων του κράτους δικαίου.

Το σκεπτικό

Στην απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ αναφέρεται επίσης ότι:

-«Συγκεκριμένα, κρίθηκε ότι από τις διατάξεις των άρθρων 24 παρ. 1 και 117 παρ. 3 του Συντάγματος συνάγεται ότι τα δάση και οι δασικές εκτάσεις, ως φυσικά αγαθά, και ανεξαρτήτως της ειδικότερης ονομασίας ή της θέσης τους, υπάγονται σε ιδιαίτερο και αυστηρό προστατευτικό καθεστώς, με σκοπό τη διατήρηση της κατά προορισμό χρήσης τους, ανατίθεται δε στον κοινό νομοθέτη η θέσπιση των επιβαλλομένων προληπτικών ή κατασταλτικών μέτρων για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Η συνταγματική υποχρέωση διαφύλαξης του εν γένει δασικού πλούτου της χώρας καθιστά κατ’εξαίρεση μόνον επιτρεπτή τη μεταβολή της μορφής των δασικού χαρακτήρα εκτάσεων, εφόσον προέχει για την εθνική οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη χρήση, επιβαλλόμενη από λόγους δημοσίου συμφέροντος, ενώ ουδέποτε αποτελεί προέχουσα χρήση η αξιοποίηση δασικού χαρακτήρα εκτάσεων για οικιστικούς σκοπούς, οι οποίοι δεν συνιστούν λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος, που θα δικαιολογούσαν τη μεταβολή του προορισμού του δάσους».

-«Εξάλλου, αναφέρεται στο σκεπτικό της απόφασης του ΣτΕ ότι ο συνταγματικός νομοθέτης, γνωρίζοντας ότι η προστατευτική του δασικού πλούτου νομοθεσία, οσοδήποτε ολοκληρωμένη και αυστηρή, δεν θα μπορούσε να εγγυηθεί την αποτελεσματική προστασία του χωρίς τον έγκυρο εντοπισμό και την καταγραφή των δασικού χαρακτήρα εκτάσεων, ανήγαγε σε συνταγματική υποχρέωση την κατάρτιση Δασολογίου, προκειμένου τα δασικά όργανα να προβαίνουν έγκαιρα στις αναγκαίες ενέργειες σε περίπτωση αθέμιτων επεμβάσεων σε δάσος ή δασική έκταση και να διευκολύνεται η άμεση αποκατάσταση της δασικής μορφής σε περιπτώσεις αλλοίωσης ή μεταβολής της από ανθρώπινες ενέργειες ή άλλα αίτια». Και υπογραμμίζεται ότι:

-«Κατόπιν τούτων, κρίθηκε ότι η προσβαλλόμενη κοινή υπουργική απόφαση, με την οποία ορίσθηκαν τα κριτήρια προσδιορισμού της οικιστικής πύκνωσης και η οποία, λόγω της αντισυνταγματικότητας της ανωτέρω εξουσιοδοτικής διάταξης, δεν θα μπορούσε επιτρεπτώς να εκδοθεί ούτε υπό τον τύπο προεδρικού διατάγματος, είναι μη νόμιμη και ακυρωτέα».

Η ρύθμιση που «έπεσε» στο ΣτΕ

Η επίμαχη νομοθετική ρύθμιση, με βάση την οποία εκδόθηκε και η σχετική υπουργική απόφαση, η οποία «κατεδαφίζεται» με βάση την απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ έχει ως εξής:

-«N.4389/2016, άρθρο 153 παρ. ΙΑ. Το άρθρο 23 του ν. 3889/2010 αντικαθίσταται ως εξής: «Άρθρο 23 1. Η Ε.Κ.ΧΑ. Α.Ε. παρέχει εντός δύο (2) μηνών στους Ο.Τ.Α., μέσω διαδικτυακής εφαρμογής, δυνατότητα πρόσβασης στα ενιαία χαρτογραφικά υπόβαθρα που χρησιμοποιούνται στην κατάρτιση δασικών χαρτών. 2. Οι υπηρεσίες δόμησης με χρήση διαδικτυακής εφαρμογής, εφαρμόζουν επί των υποβάθρων της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου, εντός αποκλειστικής προθεσμίας τεσσάρων (4) μηνών από την παροχή της πρόσβασης της ως άνω παραγράφου, τα κάτωθι:

α) Με πορτοκαλί χρώμα τα όρια των οικισμών, όπως τα όρια αυτά έχουν εγκριθεί με πράξεις της Διοίκησης, σύμφωνα με τις διατάξεις των προεδρικών διαταγμάτων της 21.11-1.12.1979 (Δ΄693), της 2.3-13.3.1981 (Δ΄138) ή της 24.4-3.5.1985 (Δ΄181), καθώς και τα όρια των εγκεκριμένων πολεοδομικών μελετών ή ρυμοτομικών σχεδίων και όπως τα όρια αυτά έχουν εφαρμοστεί στο έδαφος

β) Με κίτρινο χρώμα τα όρια των οικισμών που έχουν οριοθετηθεί με άλλες διατάξεις πέραν των αναφερομένων στην περίπτωση α΄ της παρούσας παραγράφου, τα όρια εκείνων για τους οποίους έχει ορισθεί μόνο ακτίνα με βάση το άρθρο 4 παράγραφος β΄ του προεδρικού διατάγματος της 24.4.- 3.5.1985 (Δ΄181), τα περιγράμματα των νομίμως υφιστάμενων οικισμών, προ του έτους 1923, για τους οποίους δεν έχει καθοριστεί όριο καθ’ οιονδήποτε τρόπο, πλην όμως είναι συγκροτημένοι οικισμοί, τα όρια των πολεοδομικών μελετών και σχεδίων πόλεως που εκπονούνται για τις περιοχές αρμοδιότητάς τους, καθώς και τα υπό καθορισμό όρια οικισμών με βάση το προεδρικό διάταγμα 24.4-3.5.1985 (Δ΄181) που δεν έχουν ακόμα εγκριθεί.

Τα όρια και περιγράμματα των περιοχών της περίπτωσης β΄ της παρούσας παραγράφου, εφαρμοσμένα και θεωρημένα από την αρμόδια υπηρεσία δόμησης επί των χαρτογραφικών υποβάθρων, εντός της προθεσμίας του πρώτου εδαφίου της παρούσας, διαβιβάζονται στην Ε.Κ.ΧΑ. Α.Ε., η οποία τα αποστέλλει αμελλητί στην οικεία Διεύθυνση Δασών, προκειμένου να εφαρμοστούν οι διατάξεις του άρθρου 24 του παρόντος νόμου. Σε περίπτωση παρέλευσης άκαρπης της προθεσμίας των τεσσάρων (4) μηνών του πρώτου εδαφίου της παρούσας παραγράφου τα όρια και περιγράμματα των περιοχών περιπτώσεων α΄ και β΄ αποτυπώνονται στον υπό κατάρτιση δασικό χάρτη από την Ε.Κ.ΧΑ. Α.Ε. σε διάστημα δύο (2) μηνών, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει η ίδια συλλέξει στο πλαίσιο της διαδικασίας κτηματογράφησης.

Για τις περιοχές που περικλείονται εντός των ορίων της περίπτωσης α΄ της παραγράφου 2 του παρόντος άρθρου, δεν καταρτίζεται δασικός χάρτης, πλην όμως εφαρμόζονται οι διατάξεις της δασικής νομοθεσίας, επί των εντός των ως άνω περιοχών πάρκων και αλσών, ως προς την προστασία αυτών. Για τις περιοχές που περικλείονται εντός των ορίων της περίπτωσης β΄ της παραγράφου 2 του παρόντος άρθρου, δεν αναρτάται δασικός χάρτης κατά το άρθρο 14 του παρόντος νόμου, αλλά εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα στο επόμενο άρθρο 24. 4. Το περίγραμμα των οικιστικών πυκνώσεων που δεν υπάγονται στις κατηγορίες α΄ και β΄ της παραγράφου 2 αποτυπώνονται με ιώδες χρώμα.

Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας που θα εκδοθεί εντός μηνός θα καθοριστούν τα κριτήρια προσδιορισμού της οικιστικής πύκνωσης για τις ανάγκες εφαρμογής της παρούσας. Εντός έξι (6) μηνών από την έκδοση της ως άνω Υπουργικής Απόφασης οι τεχνικές υπηρεσίες των Ο.Τ.Α αποτυπώνουν με ιώδες χρώμα το περίγραμμα των οικιστικών πυκνώσεων που δεν υπάγονται στις κατηγορίες α΄ και β΄ της παραγράφου 2, εφαρμοζομένων των διατάξεων της δασικής νομοθεσίας. Στις περιοχές που υφίσταται θεωρημένος δασικός χάρτης η ως άνω εξάμηνη προθεσμία περιορίζεται στους δύο (2) μήνες.

Τα περιγράμματα των οικιστικών πυκνώσεων της παρούσας παραγράφου διαβιβάζονται εντός της ως άνω προθεσμίας, στην Ε.Κ.ΧΑ. Α.Ε., η οποία τα αποστέλλει αμελλητί στην Διεύθυνση Δασών για να εξαιρεθούν από την ανάρτηση στο δασικό χάρτη κατά το άρθρο 14 του παρόντος νόμου και στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την περιβαλλοντική και πολεοδομική τους διαχείριση, ώστε να προχωρήσει η διαδικασία ανάρτησης και κύρωσης των δασικών χαρτών σύμφωνα με τα οριζόμενα στο νόμο αυτόν.»