Ταξίδι στην Σαλαμίνα

arcgis.com
Ταξίδι στην Σαλαμίνα
Το ταξίδι στον αγαπημένο μας προορισμό ζει στην καρδιά μας για μήνες πριν την απόφαση να πάμε εκεί...
Το ταξίδι στην Σαλαμίνα, πατρίδα του ομηρικού βασιλιά Αίαντα του Τελαμώνιου, όπου λίγοι έχουν ανακαλύψει τις μικρές και τις μεγάλες χάρες, με το σπήλαιο του τραγικού ποιητή Ευριπίδη και το σπίτι του Σικελιανού, είναι ο τόπος που πριν 2500 χρόνια (το 480 π.Χ.) γράφτηκε μία από τις πιο λαμπρές σελίδες της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας. Η νίκη του Δαυίδ έναντι του Γολιάθ. Η νίκη της στρατηγικής, αλλά και της ηθικής. Η περίλαμπρη νίκη των Ελλήνων οφείλεται εν πολλοίς στο στρατηγικό δαιμόνιο του Θεμιστοκλή και στην ανώτερη ναυτική τέχνη των Ελλήνων. Μία νίκη που καταρρίπτει τις αριθμητικές υπεροχές και τις στατιστικές, που όμως φέρνει σε πρώτο πλάνο, τη δύναμη του μυαλού, τη δύναμη της γενναιότητας και αποδεικνύει σήμερα, περισσότερο από ποτέ, πως ενωμένοι εμείς οι Έλληνες τα μπορούμε όλα.
Στην Σαλαμίνα με το ιστορικό εξοχικό σπίτι του ‘Άγγελου Σικελιανού, τα Σελήνια με τα παλιά αρχοντικά, τον Τύμβο των Σαλαμινομάχων, το γυναικείο ειδώλιο από λεπτόκοκκο μάρμαρο, την ανάγλυφη παράσταση με τον μεγαλόσωμο Αίαντα ανάμεσα στα αριστουργήματα του Μουσείου της Σαλαμίνας.
Στη Σαλαμίνα. Στο νησί μας.
Η Σαλαμίνα είναι γνωστή και ως Κούλουρη λόγω του ακρωτηρίου «Κόλουρις άκρα», στο οποίο ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη. Ο Αντώνιος Χ. Χατζής το 1930 κατέγραψε τα αρχαία ονόματα της Σαλαμίνας: «Λαβών αφορμήν εκ θερινής διαμονής εν Σαλαμίνι τω 1906 ησχολήθην περί τας αρχαίας ονομασίας της νήσου. Τη νήσω Σαλαμίνι αποδίδονται τα εξής ονόματα: Σαλαμίς, Κούλουρις, Κυχρεία, Σκιράς, Πιτυούσσα, Ιαονία, Πελάνα, Ελαιούσσα, Υδρούσσα, Ελευσίς, νήσος Δράκοντος».
Πρόκειται για το μεγαλύτερο νησί στο βόρειο τμήμα του Σαρωνικού κόλπου, που βρίσκεται πολύ κοντά στις ακτές της Αττικής, με έκταση που φτάνει τα 93,5 τ.χλμ. και ιδιαίτερη ακτογραμμή μήκους περίπου 100 χλμ. με έντονο διαμελισμό από δεκάδες κόλπους, χερσονήσους, ακρωτήρια, όρμους, παραλίες και μικρά νησιά. Στα βόρεια της απλώνεται ο κόλπος της Ελευσίνας, στα ανατολικά της απέχει από το Πέραμα μόλις 500 μ., στα νότια της και μετά από 6 ναυτικά μίλια βρίσκεται η Αίγινα και στα ανατολικά της ένας πορθμός 490 μέτρων την χωρίζει από την χερσόνησο της Αγίας Τριάδας Μεγαρίδος.
Το τοπογραφικό ανάγλυφο του νησιού διακρίνεται από χαμηλούς λόφους που διακόπτονται από μικρές κοιλάδες. Σημαντικότερα υψώματα του νησιού είναι το Μαυροβούνι (375 μ.), η Βίγλα (366 μ.), το Φούρθι (347 μ.), η Ντάρνιζα (345 μ.) και η Κόγχη (276 μ.). Γύρω από την Σαλαμίνα απλώνονται τα μικρά νησιά Μακρόνησος, Ρεβυθούσα, Κανάκια, Τριμέζα, Περιστέρια, Πέρα, Αταλάντη, Ψυττάλεια, Άγιος Γεώργιος και Λέρος. Παλαιότερα και λόγω των αβαθών σε πολλά σημεία της ακτογραμμής, γύρω από το νησί απλώνονταν αρκετοί μικροί υγρότοποι που πλέον έχουν σχεδόν χαθεί.
Στο πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν η Σαλαμίνα αποτελούσε τη φυσική χερσαία συνέχεια από την Αττική προς τα νησιά του Αργοσαρωνικού. Έτσι, στο τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου (~18.000 χρόνια από σήμερα) η στάθμη της θάλασσας ήταν κατά μέσο όρο εκατόν είκοσι μέτρα (~120 μ.) πιο χαμηλά από σήμερα. Είναι η εποχή που μπορεί κανείς να περπατήσει από το Πέραμα προς τα Παλούκια και από τα Κανάκια έως και το Αγκίστρι. Το μόνο θαλάσσιο εμπόδιο που θα συναντούσε θα ήταν μια «λίμνη» στα δυτικά του Σαρωνικού κόλπου ανάμεσα στις ακτές της Πελοποννήσου στα δυτικά, και αυτές του Αγκιστρίου και των Μεθάνων στα ανατολικά. Με τη διαρκή όμως αύξηση της στάθμης της θάλασσας και το ταυτόχρονο πέρασμα στη σημερινή μέσο-παγετώδη, θερμή, περίοδο, τα νησιά του Αργοσαρωνικού αποκόπτονται από την Αττική. Η Σαλαμίνα στα έντεκα χιλιάδες χρόνια (~11,000 χρόνια από σήμερα), παραμένει ενωμένη με την Αττική και η στάθμη της θάλασσας, ανερχόμενη συνεχώς, είναι πλέον στα πενήντα μέτρα (~50 μ.) πιο χαμηλά από τη σημερινή. Σταδιακά και μετά τα επτά έως τα πέντε χιλιάδες χρόνια από σήμερα (~7.000-5.000 χρόνια από σήμερα) η στάθμη της θάλασσας τείνει προς το σημερινό επίπεδο. Είναι η περίοδος που ο κόλπος της Ελευσίνας υπήρξε προσωρινά μια μικρή λίμνη, έως ότου κατακλυστεί από θάλασσα.
H διαρκής ανοδική κίνηση της στάθμης της θάλασσας μετά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, δημιούργησε στην ευρύτερη περιοχή του Σαρωνικού έντονες μεταβολές στη μορφολογία. Αποτέλεσμα, περιοχές που ήταν προσβάσιμες περπατώντας, πλέον εξαφανίζονται και καταποντίζονται μέσα στη θάλασσα. Προσπαθούμε μόνο να προσεγγίσουμε την έκπληξη του προϊστορικού ανθρώπου μπροστά στο φαινόμενο και να φανταστούμε πως μεταφερόταν από γενιά σε γενιά η εμπειρία της Γης που χάνεται μέσα στη θάλασσα. Ιδανικός τόπος για να γεννηθούν μύθοι, που έχουν όμως φυσική ερμηνεία.
Η Σαλαμίνα κατέχει την πρώτη θέση ανάμεσα στα νησιά ως προς την πυκνότητα του πληθυσμού. Παρόλη την έντονη οικιστική ανάπτυξη, η Σαλαμίνα έχει πολλά ενδιαφέροντα μονοπάτια που οδηγούν σε αρχαιολογικούς χώρους και άλλες θέσης αναψυχής. Αξίζει κανείς να επισκεφθεί τα δάση και τις παραλίες του νησιού για να ανακαλύψει πολλά ενδιαφέροντα είδη της χλωρίδας και της πανίδας.
Μια διαφορετική Σαλαμίνα μας παρουσιάζουν οι Curtius, Ernst. και Kaupert, Johann A., που εκτυπώνουν στα έτη 1895-1903 στο Βερολίνο, τη σειρά τοπογραφικών χαρτών «Karten von Attika», σε κλίμακες χαρτογράφησης 1:12.500, 1:25.000, 1:100.000. Έτσι, μας δίνουν τη δυνατότητα να μελετήσουμε τη μεταβολή στην οικιστική ανάπτυξη τόσο του λεκανοπεδίου της Αττικής, όσο και της νήσου Σαλαμίνας. Η ραγδαία οικιστική ανάπτυξη, ιδίως μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά και μετά την μεταπολίτευση, κάνει την αποτύπωση του 1895 στους τοπογραφικούς χάρτες των Curtius και Kaupert, να φαντάζει σχεδόν εξωπραγματική. Κι όμως, η λεπτομέρεια με την οποία αποτυπώνονται οι οικισμοί, αλλά και οι χώροι αρχαιολογικής σημασίας, μας δίνουν τη δυνατότητα να διαπιστώσουμε τις μεταβολές στις χρήσεις γης της Σαλαμίνας τα τελευταία σχεδόν εκατόν είκοσι χρόνια. Σύροντας τη γραμμή στον παρακάτω χάρτη τέρμα δεξιά, μπορεί κανείς να διακρίνει, με ροζ χρώμα, τους κυριότερους οικισμούς των Αμπελακίων, της Σαλαμίνας (Κούλουρη) του Αγίου Γεωργίου, αλλά και τις εγκαταστάσεις του Ναυστάθμου. Σύροντας αργά προς τα αριστερά, διαπιστώνει κανείς πως το ροζ χρώμα, με το οποίο απεικονίζεται η έκταση του αστικού ιστού, καταλαμβάνει στις μέρες μας πολλαπλάσια έκταση καλύπτοντας σημαντικό μέρος του νησιού.0
Οι αρχαιολογικές έρευνες που έχουν διενεργηθεί στη Σαλαμίνα είναι τόσο σωστικού, όσο και συστηματικού χαρακτήρα. Ξεκινούν με τον Σλήμαν το 1883 που στράφηκε στις νησίδες στο βόρειο τμήμα του Στενού της Σαλαμίνας. Ακολούθησαν ο Χ. Τσούντας το 1884 στο Στενό της Σαλαμίνας και ο Π. Καββαδίας το 1896 στην περιοχή του Ναυστάθμου όπου αποκαλύφθηκε πλειάδα τάφων του 11ου αιώνα π.Χ. Ο Α. Κεραμόπουλλος επικεντρώθηκε στο βόρειο τμήμα του τείχους της Κλασικής περιόδου, ο Ευθ. Μαστροκώστας το 1958 στη θέση Χαλιώτη στα νότια του νησιού και στη θέση Καμίνια στα Αμπελάκια. Ο Β. Πετράκος το 1960 και ο Κ. Δαβάρας το 1964 ανέσκαψαν το γνωστό εκτεταμένο μυκηναϊκό νεκροταφείο της Αγίας Κυριακής στα νοτιανατολικά της πόλης της Σαλαμίνας. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τις αρχαιολόγους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ι. Δεκουλάκου, Μ. Πωλογιώργη και, τα τελευταία 14 χρόνια, από την Τ. Κάττουλα. Στο νότιο τμήμα του νησιού εργάζεται από το 1994 έως σήμερα η ανασκαφική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων υπό τη διεύθυνση του καθ. Γ. Λώλου. Έχοντας εντοπίσει αρχικά το Σπήλαιο του Ευριπίδη και το Ιερό του Διονύσου, συνεχίζει την αποκάλυψη της Μυκηναϊκής Ακρόπολης των Κανακίων. Από το 2016 το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με την Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων διεξάγει έρευνα στον όρμο του Αμπελακίου, καταγράφοντας τις εγκαταστάσεις του αρχαίου λιμένα. Τέλος, το Φιλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών το 2016 πραγματοποίησε επιφανειακή έρευνα και χαρτογράφηση της αρχαίας πόλης της Κλασικής περιόδου στα Αμπελάκια.
Το ταξίδι στη Σαλαμίνα μέσα από την εφαρμογή, μετουσιώνεται σε μία νέα μορφή εμπειρίας στον χρόνο και τον χώρο, μία συναρπαστική περιπέτεια ανακάλυψης εμπειριών, ένας παράδεισος που μπορεί να μοιραστεί.

Γεωποικιλότητα

Η Σαλαμίνα αποτελεί, γεωγραφικά, αλλά και γεωλογικά, τη φυσική συνέχεια των υψωμάτων της δυτικής Αττικής και συγκεκριμένα των ορέων Ποικίλο και Αιγάλεω, από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά. Φυσική της συνέχεα συναντά κανείς νοτιο-δυτικότερα στα υψώματα της Αργολίδας στην Πελοπόννησο. Το σύνολο των γεωλογικών σχηματισμών που δομούν τη νήσο Σαλαμίνα, διαχωρίζονται σε αλπικούς και μεταλπικούς, ανάλογα με την χρονο-στρωματογραφική τους εξέλιξη. 
Με τον όρο αλπικοί σχηματισμοί, περιγράφουμε αυτούς που είναι αποτέλεσμα της αλπικής ορογένεσης και έχουν ηλικία που ξεκινά από Πέρμιο-Τρικαδικό (~270 εκ. χρόνια πριν) και φθάνει έως και το Ηώκαινο (~ 33 εκ. χρόνια πριν). Ουσιαστικά μιλάμε για τμήματα του ωκεανού της Τηθύος, που με την επίδραση των ορογενετικών δυνάμεων, αναδύθηκαν στην επιφάνεια. Οι κύριες γεωλογικές ενότητες πετρωμάτων, δηλαδή πετρώματα με παρόμοια στρωματογραφία, λιθολογία και τεκτονική που συναντούμε στη Σαλαμίνα, είναι η ενότητα Ανατολικής Ελλάδας και η υποκείμενή της ,τεκτονικά, Υποπελαγονική ενότητα. Οι σχηματισμοί της Ανατολικής Ελλάδας εμφανίζονται στο βόρειο τμήμα του νησιού. Χαρακτηριστική τους εμφάνιση αυτή στην περιοχή μεταξύ όρμου Παλουκίων και όρμου Σαλαμίνας, όπου οι ασβεστολιθικοί όγκοι ξεχωρίζουν «εξέχοντας» από το γειτονικό ήπιο ανάγλυφο. Οι σχηματισμοί της Υποπελαγονικής ενότητας, εμφανίζονται στο σύνολο του νησιού, με σημαντική διαφοροποίηση της γεωλογικής του ηλικίας από το νότο προς το βορρά. Έτσι, αν ορίσουμε μια νοητή διακεκομμένη γραμμή με διεύθυνση Ανατολή-Δύση, κατά μήκος των οικισμών Αιάντειο – Κακή Βίγλα, τότε στο νότιο τμήμα συναντούμε παλαιότερους στρωματογραφικά σχηματισμούς που φθάνουν έως και τον σχηματισμό των ανωτριαδικών ασβεστόλιθων. Αντίθετα, στο βόρειο τμήμα συναντούμε μόνο ανωτριαδικούς ασβεστόλιθους καθώς και νεότερα ιζήματα.
Στην Υποπελαγονική ενότητα συναντάμε ποικίλους γεωλογικούς σχηματισμούς με χαρακτηριστικούς τους νηριτικούς ασβεστόλιθους, με χαρακτηρισικό γκρίζο χρώμα, τους οφιολίθους (όφις+λίθος, λατ. serpent), με το χαρακτηριστικό σκούρο πράσινο χρώμα, αλλά και έναν ιδιαίτερο σχηματισμό που είναι γνωστός βιβλιογραφικά ως σχιστο-ψαμμιτοκερατολιθική διάπλαση. Τόσο οι οφιόλιθοι, όσο και ή σχιστο-ψαμμιτοκερατολιθική διάπλαση, είναι σχηματισμοί που αποσαθρώνονται και διαβρώνονται ευκολότερα, δίνοντας πλούσια μαλακά εδάφη. Από την άλλη πλευρά οι ασβεστόλιθοι είναι ανθεκτικοί στη διάβρωση και μας δίνουν τον χαρακτηριστικό, in situ εδαφικό σχηματισμό με κόκκινο χρώμα, τη γνωστή terra rossa.
Τα μεταλπικά ιζήματα που απαντώνται στο νησί, αντιπροσωπεύουν κυρίως χερσαίες και λιγότερο θαλάσσιες φάσεις ιζηματογένεσης. Οι ηλικίες των μεταλπικών σχηματισμών ξεκινούν από το Άνω Μειόκαινο (~20 εκ. χρόνια πριν) έως και το Ανώτερο Πλειστόκαινο (~11.700 χρόνια πριν). Τα ιζήματα με ηλικία Άνω Μειοκαινική βρίσκονται αποκλειστικά στο ανατολικό τμήμα της νήσου. Τα ιζήματα Παλαιοκαινικής ηλικίας απαντώνται σε περισσότερες θέσεις και αποτελούνται από μαργαϊκούς ασβεστόλιθους, μάργες, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή θαλάσσιας και παράκτιας ιζηματογενούς φάσης. Στο Ανώτερο Πλειόκαινο – Πλειστόκαινο ξεκινούν τα χερσαία μεταλπικά ιζήματα. Αυτά αποτελούνται κυρίως από παλαιά και σύγχρονα κορήματα και κώνους κορημάτων, αλλουβιακές αποθέσεις και χερσαία κροκαλοπαγή. Τόσο τα κορήματα και οι κώνοι κορημάτων, όσο και τα χερσαία κροκαλοπαγή είναι συγκολλημένα με ασβεστιτικό υλικό και είναι τόσο συνεκτικά και σκληρά που μοιάζουν, σε πολλές περιπτώσεις, με συμπαγή βράχο. Στην περιοχή που αναπτύσσονται οι αλλουβιακές αποθέσεις και οι σύγχρονες προσχώσεις, απαντώνται και οι περιοχές όπου οι κάτοικοι της Σαλαμίνας ανέπτυξαν τις καλλιέργειες τους, εκμεταλλευόμενοι τη δημιουργίας φρεατίου υδροφόρου ορίζοντα, το νερό του οποίου αντλούσαν και αντλούν ακόμη και σήμερα, κυρίως μέσω δεκάδων πηγαδιών και λιγότερων γεωτρήσεων. Στο ανατολικό και νότιο παράκτιο τμήμα συναντούμε παράκτιους σχηματισμούς από συμπαγοποιημένη άμμο και βότσαλα, τα γνωστά beach rocks.
Οι εναλλαγές τω αλπικών γεωλογικών σχηματισμών, ασβεστόλιθοι, οφιόλιθοι, σχιστο-ψαμμιτοκερατολιθική διάπλαση, που ουσιαστικά αποτελούν εναλλαγή «σκληρών» και «μαλακών» σχηματισμών, διακόπτονται και οριοθετούνται ταυτόχρονα από ρηξιγενείς ζώνες. Πρόκειται για συνδυασμό μορφολογικών υψωμάτων και βυθισμάτων που οριοθετούνται από τις αντίστοιχες ρηξιγενείς δομές. Έτσι ξεκινώντας από βόρεια προς τα νότια του νησιού συναντούμε δομές με διεύθυνση ανατολή – δύση. Χαρακτηριστική είναι η μορφοτεκτονική δομή βόρειας Σαλαμίνας που εκτείνεται στις περιοχές Ρέστης, Φανερωμένη, Μπατσί και Αράπης. Ακολουθεί το τεκτονικό βύθισμα Αμπελακίων - Σαλαμίνας στις ομώνυμες περιοχές. Νοτιότερα βρίσκεται το τεκτονικό κέρας Μαυροβουνίου – Βίγλας Κυνόσουρας, όπου απαντώνται και οι περιοχές με υψηλά υψόμετρα. Έπειτα, με χαμηλή μορφολογία, συναντούμε το βύθισμα Αιαντείου – Κακής Βίγλας. Συνεχίζοντας προς νότο ακολουθεί το τεκτονικό κέρας του Ακάμαντα, όπου και πάλι συναντούμε μεγάλα υψόμετρα. Τέλος η χαρακτηριστική ρηξιγενής δομή με κατεύθυνση σχεδόν βορά - νότο είναι αυτή του Μαυροβουνίου (δυτικά), που οριοθετεί το βύθισμα του όρμου της Σαλαμίνα στα δυτικά.
Οι παραπάνω εναλλαγές γεωλογικών σχηματισμών και ρηξιγενών δομών έχουν διαμορφώσει, στο πέρασμα του γεωλογικού χρόνου το σχήμα και τη μορφολογία της Σαλαμίνας που κάθε άλλο παρά απλό μπορεί να χαρακτηριστεί, δημιουργώντας τοπικές διαφοροποιήσεις που παρά την έντονη αστικοποίηση είναι ακόμη ορατές στον επισκέπτη.
Στον απλοποιημένο γεωλογικό χάρτη παραπάνω, αποτυπώνονται με κίτρινο χρώμα οι μεταλπικοί σχηματισμοί, με πράσινο οι αλπικοί, ενώ με κόκκινες γραμμές αποτυπώνονται οι τεκτονικές επαφές.

Βιοποικιλότητα

Στα δάση, στους λόφους και στις ακτές του νησιού, ο φυσιολάτρης μπορεί να συναντήσει πολλά αξιόλογα είδη της πανίδας και της χλωρίδας.
Η Σαλαμίνα ανήκει στην Ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης με μέσο ετήσιο ύψος βροχής 250-550mm και ξηροθερμική περίοδο 4-6 μήνες. Η βλάστηση στο νησί είναι τυπικά μεσογειακή με είδη, όπως η χαλέπιος πεύκη, τα θαμνοκυπάρισσα, τα πουρνάρια, οι ήμερες βελανιδιές, οι κοκκορεβυθιές, οι χαρουπιές, οι αγριελιές, τα φυλλίκια, οι αγριογκορτσιές, οι λεύκες και τα αλμυρίκια. Από την θαμνώδη βλάστηση πρωταγωνιστούν είδη, όπως σκίνα, πικροδάφνες, σπάρτα, λαδανιές, ρείκια, γαλατσίδες, ασπάλαθοι, αφάνες, κάππαρες, λεβάντες, ρίγανες, θρούμπια, θυμάρια, εφέδρες, σπαραγγιές και ασφόδελοι.
Από τα σημαντικά φυτά ξεχωρίζουν η κενταύρια Centaurea attica subsp megarensis, η καμπανούλα Campanula celsii subsp celsii, οι σιληνές και η μωβ παπαρούνα Roemeria hybrida subsp hybrida. Άλλα ενδιαφέροντα είδη του νησιού είναι τα αγριόσκορδα Allium bourgeaui subsp cycladicum και Allium sphaerocephalon subsp trachypus, η καμπανούλα Campanula drabifolia, η σιληνή Silene holzmannii, ο νάρκισσος Narcissus tazetta, ο κρόκος Crocus cartwrightianus, η ίριδα Iris attica και η φριτιλάρια Fritillaria graeca καθώς και διάφορα είδη ορχιδέων (όπως Anacamptis collina, Neotinea tridentata, Orchis anthropophora, Orchis italica, Spiranthes spiralis, Ophrys ferrum-equinum, Ophrys cinereophila, Ophrys aesculapii, Ophrys tenthredinifera κλπ).
Στο νησί απαντώνται τέσσερις μεγάλες δασικές εκτάσεις, το Δάσος Βασιλικά Μπατσί, στο βόρειο τμήμα του νησιού, έκτασης 5.000 στρεμμάτων, το Δάσος Σελήνια Πήλος, στα ανατολικά του νησιού, έκτασης 3.500 στρεμμάτων, το Δάσος Μαυροβούνι, στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, έκτασης 1.500 στρεμμάτων και το Δάσος Περάνη Αίας Club, έκτασης 1.500 στρεμμάτων.
Άλλα μικρότερα δάση - άλση βρίσκονται στα Σελήνια (Πυλός), στην Ηλιακτή (Ρέστη), πίσω από τον συνοικισμό Φοίνικα, στο Αίας Κλαμπ (Περιστέρια) και στα Βασιλικά. Επίσης, υπάρχουν και ιδιωτικά δάση.
Το Δάσος της Φανερωμένης, μια πευκόφυτη έκταση 2.000 στρεμμάτων στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, που απλώνεται από τον Άη-Γιώργη μέχρι τη θάλασσα, όπου βρίσκεται η ομώνυμη Μονή και το σπίτι του ποιητή Άγγελου Σικελιανού, ενώ κάθε χρόνο, 23 - 25 Αυγούστου, πραγματοποιείται πανηγύρι στο μοναστήρι της Φανερωμένης.
Το Δάσος Κολώνες-Φάρος, με χαλέπιο πεύκη, που βρίσκεται στη νότια πλευρά του νησιού και έχει έκταση 1000 στρέμματα.
Το πευκόφυτο Δάσος Αγίου Νικολάου (Κανακίων) στη νότια πλευρά της Σαλαμίνας, οδεύοντας προς τον παραλιακό οικισμό «Κανάκια», έκτασης 30.000 στρεμμάτων. Εντός του δάσους έχει εντοπιστεί αρχαιολογικός οικισμός, με το παλάτι του βασιλιά Αίαντα. Στο δάσος συναντά κανείς σκαντζόχοιρους, χελώνες, αλεπούδες, φίδια και διάφορα είδη πουλιών, ενώ περιστασιακά διεξάγονται και ποδηλατικοί αγώνες.
Η ορνιθοπανίδα του νησιού περιλαμβάνει πολλά κοινά είδη. Στο νησί απαντώνται αρκετές νησιώτικες πέρδικες, ενώ τα τρυγόνια, οι τσίχλες και τα ορτύκια είναι περαστικά. Σχεδόν σε όλη την ακτογραμμή διαβιούν πολλές αλκυόνες, ενώ στους λίγους μικρούς υγροτόπους καταφθάνουν ακόμα πολλά παρυδάτια είδη, όπως λασποσκαλίδρες, αργυροπούλια, καλαμοκανάδες, μαυροβουτηχτάρια, πρασινοσκέληδες, ποταμοσφυριχτές, λευκοτσικνιάδες, σταχτοτσικνιάδες και κοκκινοσκέληδες. Από τα αρπακτικά πουλιά, απαντώνται φιδαετοί, γερακίνες, πετρίτες, ξεφτέρια και βραχοκιρκίνεζα. Άλλα είδη του νησιού είναι οι κορμοράνοι, οι καστανοκέφαλοι γλάροι, τα χειμωνογλάρονα, οι κουκουβάγιες, οι γκιώνηδες, τα γιδοβύζια, οι σταχτάρες, οι τσαλαπετεινοί, οι κορυδαλλοί, τα σταβλοχελίδονα, τα σπιτοχελίδονα, οι νεροκελάδες, οι λιβαδοκελάδες, οι κιτρινοσουσουράδες, οι τρυποφράχτες, οι κοκκινολαίμηδες, οι καρβουνιάρηδες, οι σταχτοπετρόκληδες, οι ασπροκωλίνες, οι μαυρολαίμηδες, οι γαλαζοκότσυφες, οι μαυροσκούφηδες, οι μαυριτσιροβάκοι, οι σταχτομυγοχάφτες, οι γαλαζοπαπαδίτσες, οι αετομάχοι, οι κοκκινοκεφαλάδες, τα φανέτα, οι καρδερίνες, οι φλώροι, τα σκαρθάκια και τα σιρλοτσίχλονα.
Από την ερπετοπανίδα, στην Σαλαμίνα διαβιούν γραικοχελώνες, σαμιαμίδια, κυρτοδάκτυλοι, τρανόσαυρες, τυφλίνοι, σαπίτες, αγιόφιδα, σπιτόφιδα, σαΐτες και οχιές, ενώ από τα αμφίβια απαντώνται μόνο βαλκανοβάτραχοι και γραικοβάτραχοι.
Στο νησί απαντώνται αρκετές αλεπούδες, πετροκούναβα, σκαντζόχοιροι και νυχτερίδες. Επίσης, υπάρχει ένας πληθυσμός από το απειλούμενο ορθόπτερο του είδους Glyphanus obtusus, και το ενδημικό ισόποδο του είδους Armadillidium atticum, ενώ στην Σαλαμίνα βρέθηκε για πρώτη φορά στη Μεσόγειο ένα εισβολικό, αλλά πανέμορφο είδος γυμνοβράγχιου, το Goniobranchus annulatus.
Αρχαιολογικά, Νεότερα & Εκκλησιαστικά Μνημεία
Το ιστορικό νησί της Σαλαμίνας έχει συνδέσει το όνομά του με την ξακουστή Ναυμαχία του 480 π.Χ., με τον ηγεμόνα Αίαντα τον Τελαμώνιο, τον πύργο των Αχαιών κατά τον Όμηρο, αλλά και με τον από σκηνής φιλόσοφο, τον τραγικό ποιητή Ευριπίδη.
Από την μυθολογική παράδοση στην ιστορική μνήμη, η Σαλαμίνα έχει ταυτιστεί με γεγονότα και πρόσωπα, τα οποία εξυμνεί η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, όπως:
Αίαντας ο Τελαμώνιος
Όταν η Περίβοια γέννησε τον Αίαντα στον ουρανό εμφανίστηκε ένας αετός, σύμβολο εξουσίας, δύναμης και υπερηφάνειας. Ο ορμητικός Αίαντας οφείλει πιθανόν το όνομα του σε αυτόν τον αετό (το ουσιαστικό αετός προέρχεται από το ρήμα της αρχαίας ελληνικής «αίσσω» που σημαίνει ορμώ).
Ο Αίαντας πρωτοστάτησε στην δεκαετή πολιορκία στο Ίλιον επιδεικνύοντας μοναδική γενναιότητα. Όταν ο εξάδελφός του, Αχιλλέας, αποσύρεται από την μάχη, το έπος της Ιλιάδας γεμίζει με εικόνες ανδρείας του Σαλαμίνιου βασιλιά. Ήταν εκείνος που προστάτεψε τα νεκρά σώματα του Πάτροκλου και του Αχιλλέα, εκείνος που έσωσε τα πλοία των Αχαιών από βέβαιη πυρπόληση, εκείνος που μονομάχησε με τον Έκτορα. Η αυτοκτονία του Αίαντα στην Τροία αποτελεί την γνωστότερη πράξη αυτοχειρίας στην αρχαιότητα, έχει απεικονιστεί στην κλασική αγγειογραφία και σε πίνακες ζωγραφικής μεταγενέστερων χρόνων, ενώ στην ψυχιατρική έχει ερμηνευθεί ως πράξη του κώδικα τιμής του πολεμιστή - ήρωα της ομηρικής εποχής (κάτι ανάλογο με το χαρακίρι των Ιαπώνων πολεμιστών).
Στο έργο του Σοφοκλή, Αίας, ο Αίαντας παρουσιάζεται ανθρώπινος, απογυμνωμένος από την ομηρική ηρωική πανοπλία, ενώ από την τριλογία του Αισχύλου «Όπλων Κρίσις, Θρήισσαι και Σαλαμίνιαι» σώζονται λίγα αποσπάσματα.
Στην Σαλαμίνα του αποδίδονταν τιμές ήρωα κατά τον εορτασμό των Αιαντείων, τα οποία καθιερώθηκαν στην Αθήνα την περίοδο του Πεισίστρατου και του Κλεισθένη και περιλάμβαναν θυσίες, αγώνες εφήβων, πομπή, λαμπαδηδρομίες και κωπηλατικούς.
Ο γιος του Αίαντα, Ευρυσάκης ως νόμιμος κληρονόμος παρέδωσε με τον γιο του Φίλαιο το νησί στους Αθηναίους, οι οποίοι τους παραχώρησαν το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη. Από το γένος του Ευρυσάκη κατάγονταν σημαντικοί πολίτες της αθηναϊκής κοινωνίας ανάμεσα τους ο Μιλτιάδης, ο Κίμωνας, ο Αλκιβιάδης και ο Θουκυδίδης, ενώ μια από τις δέκα φυλές της Αθήνας ονομαζόταν Αιαντίς.
Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας
Με την περσική απειλή προ των πυλών όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου, η θεμιστόκλεια στρατηγική ευφυΐα σε συνδυασμό με τα “ξύλινα τείχη”, τις ευκίνητες και ελαφριές στις κινήσεις τριήρεις, αλλά και η επιλογή ως σημείου διεξαγωγής της ναυμαχίας στο στενό πέρασμα της Σαλαμίνας, οδήγησαν στην συντριπτική ήττα, του κατά πολύ υπεράριθμου μηδικού στόλου, εμπρός στα έκπληκτα μάτια του Πέρση βασιλιά, Ξέρξη. Η αποφασιστική και παράλληλα κρίσιμη επιλογή του Θεμιστοκλή για τα στενά της Σαλαμίνας, υπήρξε ο κύριος λόγος της νίκης των Ελλήνων, καθώς τα 1200 πλοία της περσικής δύναμης δεν ήταν σε θέση να πολεμήσουν σε πλήρη ανάπτυξη.
Στις 28 προς 29 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ., η μετέπειτα ιστορία του δυτικού κόσμου θα κρινόταν στα νερά της Σαλαμίνας, με τον ελληνικό στόλο να είναι παραταγμένος από την πλευρά της νήσου, έχοντας στο δεξιό άκρο τους Σπαρτιάτες με δεκαέξι τριήρεις και πλησίον τους Αιγινήτες, και στο αριστερό άκρο τους Αθηναίους έναντι των Φοινίκων, ανάμεσα δε αυτών, τα πλοία των υπόλοιπων ελληνικών πόλεων .
Το σύνθημα του στρατηγού Ευρυβιάδη θα σήμανε και το τέλος της περσικής απειλής για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Η σκληρή μάχη με αποτέλεσμα την πανωλεθρία των Περσών έθεσε τα θεμέλια της δημιουργίας του ελληνικού πνεύματος, της δημοκρατίας, της ελεύθερης βούλησης και της ανθρωποκεντρικής φιλοσοφίας ολόκληρου του Δυτικού πολιτισμού με αποτέλεσμα τις απαρχές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.
Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την λογοτεχνία, την ποίηση και την ζωγραφική, ενώ η στρατηγική που ακολουθήθηκε διδάσκεται σε όλες τις στρατιωτικές και ναυτικές ακαδημίες παγκοσμίως.
Ευριπίδης ο γιος του Μνησάρχου (480 π.Χ. - 406 π.Χ.)
Ο από σκηνής φιλόσοφος, τραγικός ποιητής, διδάσκαλος του αττικού δράματος, καταγόμενος από τη Φλύα (σημ. Χαλάνδρι), σύμφωνα με την παράδοση, γεννήθηκε στην Σαλαμίνα το 480 π.Χ. την ημέρα της διεξαγωγής της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, όταν ο Αισχύλος αγωνιζόταν ως πρόμαχος άνδρας και ο Σοφοκλής, ως έφηβος, πρωτοστατούσε στους χορούς για το τρόπαιο των επινικίων. Εποίησε 92 δράματα, με 81 τίτλους να είναι γνωστοί, ενώ έχουν διασωθεί πλήρη, 19.
Συνέγραψε την πρώτη του τραγωδία στα 18 χρόνια του. Θεωρούσε πως μόνο με την τέχνη του ποιητικού λόγου θα μπορούσε να αγγίξει τις ψυχές των ανθρώπων, με απώτερο σκοπό να αναπτύξει και να μεταδώσει τις φιλοσοφικές ιδέες, ανησυχίες και πεποιθήσεις, οι οποίες διέφεραν κατά πολύ από εκείνες του περίγυρού του. Φύσει και θέσει νεωτεριστής και επαναστάτης του πνεύματος, μεταχειρίστηκε το δράμα για να εκφράσει την κριτική του στάση προς τους θεσμούς και την πολιτεία, την δυσπιστία του για την θρησκευτική παράδοση, μα πάνω από όλα, προσπάθησε με την ψυχολογική ανάλυση των ηρώων του, να φέρει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με τον εαυτό του και τα προβλήματά του.
Φυσιολάτρης, επέλεξε το αρχέγονο, πότε τραχύ, πότε γλυκό, γεμάτο εναλλαγές τοπίο της Σαλαμινιακής γης για να ησυχάσει και να εμπνευστεί. Μελισσοτρόφον Σαλαμίνα, χαρακτηρίζει το νησί που αντίκρισε για πρώτη φορά το φως, στο έργο του Τρωάδες, ενώ στην Ελένη, ο Τεύκρος εξόριστος από τον πατέρα του Τελαμώνα αναφέρει: «στην θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο, που με χρησμό με πρόσταξε ο Φοίβος μια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας και να την ονομάσω Σαλαμίνα, το πατρικό νησί μου έτσι τιμώντας».
Η πρωιμότερη παρουσία στο νησί χρονολογικά ανάγεται στην Νεότερη Νεολιθική περίοδο (5300-4500 π.Χ.). Επιφανειακές έρευνες και συστηματικές ανασκαφές έχουν εντοπίσει και αποδείξει την συνεχή παρουσία κατοίκησης στο νησί από την Νεότερη Νεολιθική έως και τους Γεωμετρικούς χρόνους, με πλούσια Μυκηναϊκά (1550-1100 π.Χ.) νεκροταφεία καθώς και Γεωμετρικά (900-700 π.Χ.), ενώ πενιχρές είναι, έως τώρα τουλάχιστον, οι αρχαιολογικές μαρτυρίες κατά την Αρχαϊκή περίοδο (700-480 π.Χ.). Κατά την Κλασική περίοδο (490-323 π. Χ.) η πρωτεύουσα του νησιού μεταφέρθηκε για εμπορικούς σκοπούς στο Αμπελάκι, πλησίον του Πειραιά και της Αθήνας. Η οικονομική άνθιση του νησιού αντικατοπτρίζεται στις πολυάριθμες επιτύμβιες της πλούσιας νεκρόπολης των κλασικών χρόνων.
Κατά την Ελληνιστική περίοδο (323- 30 π.Χ.), το 318 π.Χ. εγκαταστάθηκε στο νησί Μακεδονική φρουρά δεχόμενο την μοίρα της Αθήνας, ενώ το 227 π.Χ. η Σαλαμίνα απελευθερώθηκε από τους Μακεδονική κυριαρχία . Το νησί ακολούθησε την παρακμιακή πορεία της Αθήνας κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους(30 π.Χ. - 330μ.Χ.). Ο Παυσανίας τον 2ο αι. μ.Χ. την περιγράφει ως έρημο, αναφέροντας τα ερείπια της Αγοράς, τον ναό του Αίαντα με το εβένινο άγαλμα του, τον ναό της Αρτέμιδος, τον ναό του Κυχρέα και το νικηφόρο Τρόπαιο της Ναυμαχίας.
Η συνέχεια στην https://storymaps.arcgis.com/stories/96edb3819ed34e21bd7a37161085cc6b