Αδιόρθωτο: Χοντζέας και μουσική

"ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ" 23 Σεπτεμβρίου 2005

https://www.critici.gr/FilesPDF/C-050923-KeimenaXotzeaGiaMiki.pdf
Τρία κείμενα του Γιάννη Χοτζέα για την
πολιτική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη
Πρόλογος και υποσημειώσεις: του Κωστή Παπαϊωάννου
Πρόλογος
Με αφορμή δυό ομιλίες του Μίκη Θεοδωράκη στα Χανιά της Κρήτης στις 31/07 - 01/08/2005, θα θέλαμε να
παρουσιάσουμε μια εκτίμηση του ρόλου που έχει παίξει στα πολιτικά πράγματα ο Μίκης. Θα δημοσιεύσουμε
σύντομα ένα σχετικό άρθρο.
Πριν από αυτό δημοσιεύουμε σήμερα τρία κείμενα που γράφτηκαν από τον Γιάννη Χοτζέα, στα πρώτα χρό-
νια της δεκαετίας του '60, και σχετίζονται με την ορμητική είσοδο του Μίκη Θεοδωράκη στα πολιτικά και
μουσικά δρώμενα του τόπου μας. Αυτά τα κείμενα έχουν πολλαπλή σημασία και γι αυτό είναι χρήσιμα σε
όποιον επιθυμεί σήμερα να σκεφτεί σοβαρά πάνω στην ιστορία και τις πολιτικές εξελίξεις αυτής της χώρας
και ιδιαίτερα για την αποσιωπημένη δεκαετία του '60 που όχι μόνο είναι η δεκαετία σημαντικών γεγονότων
αλλά και η αφετηρία της τελικής διαμόρφωσης μιας πολιτικής περιόδου που σήμερα φτάνει στο τέλος της.
Παρ' όλο που τα κείμενα αυτά περιέχουν υπαινιγμούς για πρόσωπα και κυρίως για πεπραγμένα, που τηρήθη-
καν μυστικά στο ευρύτερο κοινό αλλά και σ' αυτό της Αριστεράς, μιλούν πολύ εύγλωττα σε όποιον ενδιαφέ-
ρεται να βγάλει συμπεράσματα για τον τρόπο με τον οποίο, παίχτηκε και παίζεται, το παιχνίδι στην ελληνική
πολιτική σκηνή.
Ξαναλέμε ότι τα κείμενα αυτά έχουν γραφτεί στην αρχή της "άγνωστης" δεκαετίας του '60, ή αλλιώς στην
μέση της περίφημης Καραμανλικής Οκταετίας. Στην εποχή δηλαδή που "ανθίζουν" σε μια εντελώς "νέα
βάση" οι πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες στην Χώρα μας, με πρωταγωνιστές που σχετίζονται
λίγο ως πολύ με την Αριστερά (ΕΔΑ και παράνομο τότε ΚΚΕ) μεταξύ των οποίων το πρώτο βιολί ή μάλλον
..."μπουζούκι", το παίζει ο Μίκης Θεοδωράκης. Φωτίζουν, τα κείμενα αυτά, πλήρως την παράδοξη σύζευξη
του στυγνού Καραμανλικού καθεστώτος με την αριστοκρατία της Αριστεράς, ή για να το πούμε πιο καθαρά
φωτίζουν τον βασικό δρόμο μέσα απ' τον οποίο καθιερώθηκε η άρση του "ταμπού" της αντιπαλότητας ανά-
μεσα στην αριστερά και στην δεξιά σε μια εποχή που η τελευταία δεν έδινε καμιά ευκαιρία για παρεξήγηση
των προθέσεών της.
Πολύ περισσότερο όμως από την ερμηνεία αυτής της σύζευξης, έχει σημασία ότι τα κείμενα αυτά εξηγούν
πολύ καθαρά τον τρόπο με τον οποίο η πολιτική διαμορφώνει, σαν κύριο έδαφος των επιδιώξεων της, το
πολιτιστικό επίπεδο, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο το πολιτιστικό κλίμα, που διαμορφώνεται, διευκολύ-
νει τις πολιτικές επιδιώξεις των διαφόρων πολιτικών δυνάμεων. Επίσης φωτίζουν τις συγκεκριμένες διαδικα-
σίες μέσω των οποίων όλοι οι κοινωνικοί παράγοντες, καθώς και η ίδια η κοινωνική βάση εμπλέκονται στο
ιστορικό γίγνεσθαι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι η δεκαετία του 60 είναι η δεκαετία κατά την οποία,
σε μια χώρα αρκετά μακρινή από άποψη αποστάσεων αλλά και αρκετά κοντινή από άποψη ιστορική, στην
Κίνα έχει ξεσπάσει η λεγόμενη Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση.
Ο συγγραφέας αυτών των κειμένων, ο Γιάννης Χοτζέας, είναι ένα πρόσωπο πολύ σημαντικό, για την νεότερη
ελληνική ιστορία, όσο σημαντική ήταν και η πολιτική κίνηση στην οποία πρωταγωνίστησε. Τα κείμενα αυτά
γράφονται το 1960 και το 1963. Στο ίδιο διάστημα ο Γιάννης μαζί με κάποιους συντρόφους του, αντιλαμβά-
νονται ότι στην ΕΔΑ και στο παράνομο τότε ΚΚΕ δεν υπάρχουν πια περιθώρια για αποτροπή μιας πορείας
προς τον εκφυλισμό και ιδρύουν το περιοδικό "Αναγέννηση" και τις "Ιστορικές Εκδόσεις" με στόχο την
πραγματική αναγέννηση του κινήματος. Αυτή είναι η απαρχή για την Ελλάδα του λεγόμενου Μαρξιστικού
Λενινιστικού Κινήματος. Η κίνηση της "Αναγέννησης" συνδέθηκε, με την Κίνα και την Πολιτιστική Επανά-
σταση, και γι αυτό οι άνθρωποι που συμμετείχαν σ' αυτήν ονομάστηκαν "κινεζόφιλοι". Η σύνδεση με την
1

Κίνα ήταν φυσική, αυτό θα το εξηγήσουμε σε κάποια άλλη ευκαιρία αν μας δοθεί, αλλά πρέπει να τονιστεί
ότι η κίνηση της "Αναγέννησης" σε ότι αφορά τουλάχιστον τον προσανατολισμό του Χοτζέα δεν έπαψε ποτέ
να είναι αδίστακτα κριτική, στην πολιτική του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας με το ίδιο κριτικό πνεύμα
που διέπει και τα κείμενα που παραθέτουμε. Σήμερα ο Γιάννης είναι άγνωστος και -- ακόμα χειρότερα --
είναι άγνωστο το σημαντικό έργο του. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στους εχθρούς του, αλλά κυρίως σ' αυτούς
που τον υμνούν και, πρώτιστα, στους συνεχιστές του. Γι όλα αυτά όμως θα ξαναμιλήσουμε. Σήμερα ας επι-
κεντρωθούμε σε αυτά τα ίδια τα κείμενά του.
Πρέπει να τονίσουμε και πάλι ότι τα κείμενα αυτά γράφτηκαν στο σύντομο διάστημα ανάμεσα στην επι-
στροφή του Χοτζέα από την μακρόχρονη εξορία του, μέχρι την αποχώρησή του από την ΕΔΑ το 1964. Τα
κείμενα αυτά, που σημειωτέο, όπως φαίνεται απ' τα περιεχόμενα τους, είναι ένα μέρος μόνο απ' όσα έγραψε
γι αυτό το ζήτημα. Προς δόξα της πολυφωνίας και της ανοχής του διαφορετικού, που από τότε είχε αρχίσει
να ανθίζει στην Αριστερά, δεν δημοσιεύτηκαν ποτέ στην "Αυγή" για την οποία προορίζονταν. Δημοσιεύτη-
καν -- υπό τον γενικό τίτλο το χρέος -- μετά την μεταπολίτευση, στην εβδομαδιαία εφημερίδα, ο "Λαϊκός
Δρόμος", που εκδίδονταν, πριν και μετά την δικτατορία, στο πλαίσιο του Μαρξιστικού Λενινιστικού Κινή-
ματος. Δημοσιεύτηκαν στο φύλλο της 7 Σεπτεμβρίου 1974 και στα δύο επόμενα Εδώ τα αναδημοσιεύουμε
ακριβώς όπως παρουσιάστηκαν στο "Λαϊκό Δρόμο" με κάποιες υποσημειώσεις για μερικά ζητήματα στα
οποία ίσως είναι χρήσιμη κάποια διευκρίνιση.
"ΛΑΪΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ" 7 Σεπτεμβρίου 1974
«ΤΟ ΧΡΕΟΣ»
Γιομάτοι οι τοίχοι της Αθήνας από διαφημίσεις για το «Χρέος» του Μίκη Θεοδωράκη. Όσο για τους δίσκους
και τις κασέτες με τα τραγούδια του, είναι γνωστό ότι κυριαρχούν στην αγορά. Αυτά από την μία πλευρά. Από
την άλλη ό Μ. Θεοδωράκης συνομιλεί με τον κ. Καραμανλή, ιδρύει τη «Νέα Αριστερά», καταγγέλλει άλλους (;)
που σφετερίστηκαν τον τίτλο και αναγγέλλει σχέδια επάνω σε σχέδια. Ή «Αυγή» παρόλα αυτά, γλείφει τα χείλη
της όταν γράφει «ό Μίκης». Αυτά είναι γνωστά.
Ο «Λ. Δ.» προδιχτατορικά κα ή κίνηση πού αντιπροσωπεύει, αφού είχε δεχθεί τις επιθέσεις του Μίκη Θεοδω-
ράκη σαν προέδρου της ΔΝΛ, Είχε διατυπώσει την θέση της γι’ αυτόν ανεπηρέαστη απ' όλα αυτά. Όσο για τα
όσα έπραξε ο Μ.Θ. στη διάρκεια της διχτατορίας, αυτό επιβεβαίωσε πολλά απ' όσα είχαν ειπωθεί από μας.
Σήμερα ό Μ. Θεοδωράκης με το «ΧΡΕΟΣ» του διηγείται κάποιες ιστορίες. Εμείς δε θα πούμε ιστορίες. Θα
συνοψίσουμε στηριγμένοι σε διάφορα κείμενα -- από τα ελάχιστα που διασώθηκαν -- την ιστορία της διαστρο-
φής ενός πολιτιστικού κινήματος πού θα μπορούσε να αποτελέσει συστατικό τμήμα του πραγματικού αντιιμπε-
ριαλιστικού δημοκρατικού κινήματος και τις ευθύνες τής τότε ρεβιζιονιστικής ηγεσίας (τότε με την έννοια της
μη διχοτόμησής της, όπως συνέβηκε αργότερα), όπως και του ίδιου του Μ. Θεοδωράκη. Ταυτόχρονα, με τα
κείμενα αυτά που γράφτηκαν το 1960 και το 1963 και απευθύνονταν είτε στην ηγεσία της ΕΔΑ είτε στο δημοσι-
ογραφικό της όργανο, για να καταχωνιαστούν, ή ακρωτηριαστούν και χρησιμοποιηθούν από διάφορους για
ποικίλους σκοπούς, που η απαρίθμησή τους θα μας έβγαζε τώρα, εδώ, από το θέμα μας, θέτουμε τις στήλες
αυτές στη διάθεση όλων όσων επιθυμούν τη διερεύνηση βασικών πολιτιστικών προβλημάτων. Το πολιτιστικό
μέτωπο είναι βασικός τομέας του ιδεολογικού μετώπου. Και οι συνεπείς αγωνιστές της Αριστεράς οφείλουν να
δώσουν τη μάχη και στο μέτωπο αυτό όχι με τη ρεβιζιονιστική μεθοδολογία, αλλά με εκείνη που στηρίζεται στη
συζήτηση, την κριτική, την αντιπαράθεση των απόψεων.

p { margin-bottom: 0.25cm; line-height: 115%; background: transparent }